حفاظت تاسیسات الکتریکی

حفاظت تاسیسات الکتریکی یکی از مهمترین مشخصه ها برای نگهداری و تامین امنیت برای تجهیزات و اشخاص و مکان ها می باشد.حفاظت تاسیسات الکتریکی یکی از مشخصه های مالی هر ساختمان یا هر پروژه ای می باشد.بدون حفاظت تاسیسات الکتریکی هزینه های مالی و اقتصادی طرح یا پروژه با خطر مواجه می شود و تامین آن مستلزم رعایت نکات ایمنی می باشد.
حفاظت افراد دربرابر تماس مستقیم برق:
حداکثر ولتاژ ایمن به ولتاژ اسمی گفته می شود که در بین هادیها از 42 ولت و در بین سیمهای فاز و نول مدارها از 24 ولت تجاوز نکند. در مورد مدارهائی که زیر بار نیستند،این مقادیر به ترتیب نباید از 50 و 29 ولت تجاوز نماید (موثرترین نتیجه فرکانس 60-50 هرتز خواهد بود . ) ولتاژ تماسی ، بخشی از ولتاژ نشتی یا ولتاژ تخلیه شده به زمین می باشد که ممکن است در معرض تماس افراد قرار گیرد . اتصال زمین یاسیستم ارت عبارت است از متصل کردن بدنه تجهیزات به نحوی که اطمینان حاصل شود درصورت هر گونه نقص الکتریکی، ولتاژ فورا و بدون هیچگونه خطری به زمین تخلیه خواهدشد .
مسئولیتها :
مسئولیت نگهداری صحیح و بازرسی قبل از شروع کار در خصوص کابلهای نرم (انعطاف پذیر) وسائل برقی قابل حمل و نقل بعهده کارگر و سرکارگر مربوطه است . مسئولیت بازو بسته نمودن در تابلوهای برق و یا هرگونه تعمیر و یا تغییری در سیستم تابلوها و یا راه اندازی و برقراری مجدد جریان برق بعهده افراد ذیصلاح مجرب برقکار که قبلا از واحد برق کارخانه به واحد HSE کارخانه معرفی شده اند می باشد . مسئولیت علامتگذاری و تعیین مشخصات کلیه انواع قطع کننده های مدارهای برقی د رکاخانه بعهده رئیس واحد برق کارخانه است .مسئولیت بازرسی دوره ای و هرگونه تست و آزمایشی بر روی تجهیزات برقی از قبیل کابلها ، قطع کننده های مدار ، فیوزها ، کلیدها و … و در نهایت رد یا قبول نمودن انها بعهده کارشناسان واحد برق و HSE کارخانه است . در صورت نیاز به اخذ مجوز کار ، سرپرست مربوطه ملزم به آگاه نمودن واحد HSE کارخانه و نیز اخذ مجوز لازم باشد . جهت صدور مجوز کار ، واحد HSE کارخانه ملزم به بازرسی شرایط کار و افراد از نظر رعایت سلامت و ایمنی لازم می باشد .
روش اجرائی :
دستورالعمل ایمنی کار با تاسیسات برقی :
کلیه قطعات تاسیسات الکتریکی باید از نظر ایمنی مطابق با استانداردهای بین المللی بوده و در اندازه های مناسب و منطبق با کاری باشند که برای آنها درنظر گرفته شده و بویژه دارای خصوصیات زیر باشند : الف ) تحمل و استقامت مکانیکی کافی در شرایط کار را دارا باشند . ب) در برابر عواملی چون آب ، گردو غبار ، گرمای الکتریکی و واکنشهای شیمیائی مقاوم بوده و آسیب پذیر نباشند . موارد مهم زیر نیز حتما باید مورد نظر قرار بگیرد:-کلیه قسمتهای تاسیسات الکتریکی باید طوری ساخته ، نصب و نگهداری شوند که از هر گونه خطر آتش سوزی و انفجار بدور بوده و از هر گونه خطر شوک الکتریکی مصون باشند . -تجهیزات ایمنی فردی نظیر کفشها و دستکشهای لاستیکی نباید بعنوان عاملی مناسب برای تامین ایمنی در برابر خطر برق گرفتگی محسوب شوند . -کاربرد و ولتاژ کلیه ادوات و انشعابات الکتریکی باید دقیقا مشخص و توسط علائم واضحی نشان داده شود . -مدارها و ادوات الکتریکی یک واحد که ولتاژهای مختلفی دارند باید با مشخصه ها و علامات واضحی مانند رنگهای مختلف علامتگذاری شوند . -وقتی نتوان کروکی تاسیسات را به وضوح تعیین و مشخص نمود مدارها و ادوات الکتریکی باید توسط برچسبها یا دیگر روشهای مقتضی و موثر مشخص و متمایز گردند. -کلیه کسانیکه با تجهیزات برقی (الکتریکی) کار می کنند باید بطور کامل با خطرات ناشی از الکتریسیته آشنا شده و آموزشهای لازم را گذرانده باشند . -شبکه خطوط ارتباطی و مخابراتی نباید از مسیر خطوط الکتریکی ولتاژ متوسط یا ولتاژ قوی عبور داده شوند . -برای محافظت تاسیسات الکتریکی در مقابل دریافت ولتاژهای بالا از دیگر تاسیسات باید تدابیر ایمنی کافی بعمل آید . -در صورت لزوم و برای پیشگیری از خطر رعد و برق باید تدابیر لازم جهت حفاظت از تاسیسات الکتریکی بعمل آورده شود . -آویزان نمودن لباس و یا دیگر وسایل از تابلوها و تجهیزات برقی ممنوع می باشد .
حفاظت در برابر تماس مستقیم و غیر مستقیم :
در کلیه انواع تاسیسات الکتریکی باید برای حفاظت افراد در برابر تماس مستقیم یا غیرمستقیم با ولتاژهای بالا تدابیر ایمنی ویژه ای از قبیل اخذ مجوز کار ، شناسائی خطرات توسط کارشناسان واحد برق و HSE کارخانه و … بعمل آورده شود . باید بنا به نیازهای خاص شرایط مختلف کاری (نظیر محلهای مرطوب یا خیس ، کاردر داخل لوله ها ، تانکها و … یک یا چند روش از انواع روشهای ذکر شده زیر اعمال گردد : -کشیدن حصار -عایق کاری کامل (عایق دوبله – عایق تقویت شده ) -حداکثر ولتاژ ایمن -ایزولاسیون ایمن (مانند ترانسهای ایزوله شده ایمن ) -اتصال زمین سیم نول -نول ایزوله شده -اتصال زمین قسمتهای فاقد برق -رله یا سوئیچی که در صورت هرگونه نشتی ولتاژ به زمین جریان را قطع کند ( از انواع با حساسیت بالا) -وسائل کنترل عایقها -کلیدهای قطع مدار به هنگام اتصال به بدنه یا زمین -اخذ مجوز کار در صورت تشخیص واحد HSE -در صورت امکان استفاده از ولتاژ پائین DC -استفاده از کابلهای سالم و بدون عیب -از هیچگونه سیم یا تجهیزات الکتریکی لخت و بدون روپوش نباید استفاده شود .
حصارها و پوششها :
-پوششها ، توریهای حفاظتی و حصارها باید از مواد غیر آتشگیر ساخته شده و دارای مقاومت مکانیکی کافی بوده و بطور محکم و مطمئن نصب شوند . -جهت نصب پوشش و حصار بایستی اطمینان حاصل گردد که برقدار نخواهند شد . – برداشتن و جابجائی حصارهای اطراف قسمتهای حامل جریان برق نباید بدون استفاده از ابزارهای خاص امکان پذیر باشد .
وسائل قطع کننده جریان :
– برای قطع جریان در کلیه هادیهای الکتریکی فعال در مواقع ضروری ، یک وسیله قطع کننده مرکزی باید پیش بینی گردد . – به منظور قطع سریع جریان برق در کلیه هادیهای الکتریکی باید یک وسیله قطع کننده که دسترسی فوری به آن امکان پذیر باشد د رمدار کلیه ادوات الکتریکی تعبیه گردد . -تاسیسات الکتریکی حتی الامکان باید به یک قطع کننده اتوماتیک جریان مجهز شوند تا در مواقع بروز نقص در تاسیسات جریان را قطع نماید .
لامپها :
-ارتفاع لامپهای روشنائی و اتصالات آنها از سطح زمین یا کف حتی الامکان نباید کمتر از 12 متر باشد.
تجهیزات ضد اشتعال :
-در محلهائی که دارای مواد یا جو آتشزا بوده یا مستعد آتشزائی و انفجار می باشند فقط باید از کلیدها ، اتصالات ، روشنائی و تجهیزات الکتریکی ضد تولید جرقه(Intrinsic safe ) مخصوص چنین محلهائی استفاده گردد .
هشدارها :
برای جلب توجه عمومی بایستی اطلاعیه یا اطلاعیه هائی با مضمون های زیر در محلهای مناسب نصب کرد : a) ورود افراد غیر مجاز و متفرقه به محلهای تاسیسات الکتریکی ممنوع b) هرگونه تعمیر و یا دستکاری تاسیسات الکتریکی توسط افراد غیر مجاز ممنوع c) روشهای مقابله با آتش سوزی در هنگام بروز حریق d) روشهای نجات افراد برق گرفته و کمکهای اولیه به افرادی که دچار برق گرفتگی شده اند e) مشخص نمودن افراد معینی برای مقابله با خطرات الکتریکی احتمالی و اعلام نحوه ارتباط با آنها f) شماره تلفنهای اضطراری کارخانه
سیمهای برق :
-کلیه سیمهای برق باید دارای روپوش عایق بوده و از پیچیده شدن آنها بدوراشیاء تیز و برنده اکیدا جلوگیری شود . -سیمهای نول ، حفاظت کننده و جبران کننده باید به وضوح از سایر سیمها متمایز شوند . -سیمهای هوائی باید دارای نگهدارنده های مقاوم بوده و در ارتفاعی قرار داشته باشند که با افراد و اشیائی که در زیرجابجا می شوند برخورد ننمایند . -تیرهای هدایت کننده سیمهای برق یا تجهیزات الکتریکی باید بطور مطمئن به زمین یا هر پایه محکم دیگری متصل شده باشند . -هنگام پائین آوردن سیم ازروی تیرها ، تیرها بایدطوری مهار شوند که دراثر تکانهای وارده منحرف نشوند. -سوئیچها ،فیوزها،سرپیچها و پریزهای سیم کشی هائی که در فضای آزاد انجام شده اند باید کاملا ایزوله شده و تماس با آنها غیر ممکن باشد. -سیم کشی های هوائی برق 440 ولت و بیشتر باید در محلهای تقاطع با جاده ها و مسیرهای حمل و نقل دارای ارتفاع کافی از سطح زمین باشند . -سیم کشیهائی که در ارتفاع کمتر از 5/2 متر (8 فوت) از سطح زمین یا کف کارگاه واقع شده اند باید حصارکشی شده یا در داخل لوله هائی از -جنس فولاد یا هر ماده دیگر که در برابر ضربه و صدمات ناشی از آن استحکام کافی داشته باشند ، قرار داده شوند . -سیم کشیهای موقت حتی الامکان نباید مسیر خطوط برق ، تلفن یا آنتن رادیو را قطع نمایند . -سیمهائی که از درون زمین عبور داده میشوند فقط باید از جنس سیمهای محکم و بادوام بوده و بایستی در برابر ضربات ناشی از وسائل نقلیه، تجهیزات مکانیکی ، خاک برداری و غیره محافظت شوند . جهت عملیات خاک برداری د رمناطقی که سیم برق قبلا درون زمین قرار گرفته شده اخذ مجوز کار الزامی است . -کابلهای فشار قوی هرگز نباید با دستهای لخت لمس شوند و برای گرفتن آنها باید از دستکش های مخصوص عایق برق استفاده گردد . -ریلهائی که بعنوان نیروی محرکه برقی برای حرکت جراثقالها و غیره بکار می روند باید دارای قابلیت قطع جریان برق باشند . -اگر تعدادی از ماشین آلات از یک ریل مشترک تغذیه می کنند، هر ماشین باید بطور مستقل قابلیت قطع ارتباط از تمامی فازها را داشته باشد.
کابلهای نرم (انعطاف پذیر) :
اگر برای اتصال به خطوط اصلی نیاز به اتصالات دوشاخه و پریز باشد این اتصالات باید : الف) بطور صحیح جفت شوند ب) بطور صحیح طراحی شده باشند.
کابلهای نرم وسائل برقی قابل حمل و نقل:
الف ) درصورت وجود سیستم اتصال به زمین در شبکه سیم کشی ، کابلهای انعطاف پذیر باید دارای سیستم ارت باشند . ب) با استفاده از فنر فولادی ، لوله لاستیکی یا سایر وسائل مناسب باید از گره خوردن یا تاب برداشتن سیم در ناحیه ورودی سیم به دستگاه جلوگیری شود . همچنین به موارد زیر باید توجه شود:- در وسائل دستی و در صورت امکان در وسایل قابل حمل و نقل برقی باید از کابلهای انعطاف پذیر ساده استفاده شود . -کلیه کالهای نرم باید بخوبی مراقبت شده و اتصال آنها به یکدیگر نباید بدون استفاده از دو شاخه و پریز انجام شود . -برای بلند کردن ابزارهای پرتابل (قابل حمل ) از روی زمین نباید سیم آنها را کشید . -کابلهای نرم را نباید در روی سطوح چرب یا آغشته به مایعات خورنده قرار داد .
تجهیزات الکتریکی :
-وسائل کنترل کننده نظیر کلیدها ، فیوزها و قطع کننده های مدار نباید در محلهائی که مایعات قابل اشتعال و مواد قابل انفجار یا گازهای قابل اشتعال وجود دارد نصب گردند ، مگر آنکه برای چنین منظورهائی ساخته شده باشند . -موتورها ، تجهیزات توزیع برق و کلیدها باید در برابر چکیدن و پاشیدن آب محافظت شوند . -افراد غیر مجاز نباید دراتاقهائی که تجهیزات الکتریکی قرار دارند تردد نمایند .
ترانسفورماتورها :
ترانسفورماتورهای روغنی که در فضای آزاد و روی زمین قرار داده می شوند باید : الف ) در محلی عاری از مواد قابل اشتعال نصب شوند . ب) پائین تر از سطح زمین قرارداده شده و یا دورآنها به نحوی محصور شود که روغن ریخته شده از آنها در سطح زمین پخش نگردد . موارد زیر نیز قابل توجه هستند:-ترانسفورماتورهای نصب شده در روی دکلها باید حداقل 5/4 متر (15 فوت ) بالاتر از سطح زمین نصب شوند . -ترانسفورماتورهای نصب شده بر روی دکلها که کمتر از 5/4 متر (15 فوت) از سطح زمین فاصله دارند باید بطور مناسبی توسط حصار یا سایر وسائل موثر محصور شوند .
شبکه اتصالات (صفحه کلیدها ) :
شبکه اتصالات حتی المقدور باید بوسیله فلز ، پلاستیک یا سایر مواد مناسب محصور شود . در صورت استفاده از فلز بایستی آنرا به سیستم ارت وصل نمود . اگر از شبکه های نوع روباز استفاده می شود : a) کلیه قسمتهای برقدار باید بطور مناسب در برابر تماس تصادفی توسط حفاظ یا نصب در ارتفاع محافظت شوند . b) در اطراف قسمتهای برقدار باید فضای کافی برای کار منظور گردد . c) شبکه اتصالات ومجموعه ترانسفورماتورها و سایر دستگاهها باید بطور مناسب محصور شوند .
قطع کننده های مدار :
-قطع کننده های مدار باید عمل قطع و وصل را بطور کامل و دقیق انجام دهند . -مشخصات اصلی این قطع کننده ها باید بطور واضح در روی آنها علامت گذاری شود . -جز در مدارهای با ولتاژ بسیار پائین ، کلیه قطبهای برقدار باید بطور مناسب عایق کاری شوند . -قطع کننده های مدار نباید بطور تصادفی توسط نیروی جاذبه یا ضربه مکانیکی با یا بسته شوند .
فیوزها :
-اطلاعات مربوط به میزان عبور جریان از فیوز ، نوع فیوز از نظر قطع کنندگی سریع یا با تاخیر و قدرت قطع کنندگی باید بر روی فیوزها مشخص شده باشد . -برای جلوگیری از آسیب افراد در هنگام بیرون آوردن یا نصب فیوزها بخصوص عدم تماس آنها با قسمتهای برقدار مجاور باید اقدامات حفاظتی موثر بعمل آید .
کلیدهای قطع و وصل :
-کلیه کلیدها باید بطور ایمن محصورشده باشند . -کلیدها باید طوری نصب و اتصال زمین شوند که هنگام کار خطری ایجاد نکنند . -اگر امکان بسته شدن کلیدها توسط نیروی جاذبه وجود داشته باشد در این صورت باید به قفلی مجهز شوند که آنها را بازنگهدارد .
تذکر :درخصوص قطع کننده ها ، فیوزها و کلیدهای قطع و وصل می بایستی بازرسی دوره ای توسط کارشناسان واحد برق و HSE کارخانه بطور مرتب انجام پذیرد .
موتورها :
-کلید موتورها باید به کلید قطع و وصل مجهز شوند . -اگر موتوری در بیش از یک محل کلید قطع و وصل داشته باشد ، در این صورت حتی الامکان باید یک کلید قطع کننده د رنزدیکترین نقطه مجاور موتور نصب گردد . -موتورها باید طوری نصب شوند که در حین کار به اندازه کافی خنک شوند . -موتورها باید به نحوی موثر در برابر جریانهای اضافی محافظت شوند .
اتصالات :
نقاط اتصال یا انشعاب هادیها و نیز محل ورود هادیها به داخل دستگاهها باید : الف ) بطور مکانیکی محافظت شوند . ب) به روش صحیح و مقاوم عایق کاری شوند. همچنین :
-اتصال. ، انشعاب یا ورودیها به داخل دستگاهها باید با استفاده از جعبه های تقسیم ، رابطها ، بوشها ، بستها یا دیگر وسایل اتصال دهنده مشابه انجام شود . -برای اتصال کابلها به یکدیگر حتی الامکان باید از جعبه تقسیم یا اتصال دو شاخه و پریز استفاده نمود. -برای اتصال قسمتهائی از یک سیم به یکدیگر یا یک سیم به سیم دیگر و یا به دستگاه باید ازروشهائی چون پیچ کردن ، گیره زدن ، لحیم‌کاری، پرچ کاری ، جوش برنج ، کنگره دادن و یا دیگر روشهای مشابه استفاده نمود . -جعبه های تقسیم و هادیها حتی الامکان باید در برابر صدمات ناشی از حمل و نقل و عبور و مرور ، افتادن بر روی زمین ، آب و دیگر منابع خطر آفرین محافظت شوند . -هنگام اتصال کابلهای حفاظت شده به یکدیگر ، جعبه تقسیم باید طوری کابلها را به هم متصل نماید که روکش حفاظتی کابلها توسط قیدهای هدایت کننده مناسبی بهم وصل گردد .
تجهیزات برقی قابل حمل و نقل (توسط دست یا چرخ) :
– بطور معمول ولتاژ برق مصرفی وسائل الکتریکی دستی نسبت به زمین نباید بیش از 250 ولت باشد . – تجهیزات قابل حمل و نقل (بادست یا چرخ) باید مجهز به کلید قطع و وصل توکار شوند . – در اتمسفرهای قابل اشتعال و انفجار نباید از ابزارهای برقی قابل حمل و نقل استفاده نمود مگر آنکه سیستم آنها برای استفاده در چنین مکانهائی مناسب باشد . – حباب چراغهای سیار دستی باید توسط پوشش مناسب در برابر خطر شکستن و تماس افراد با آن محافظت شود . – سرپیچ لامپهای سیار باید دارای مشخصات زیر باشند : الف ) کلیه قسمتهائی که جریان برق از آن عبور می کند بسته و محصور باشد . ب) دارای دستگیره عایق برق باشد .
بازرسی ، تعمیر و نگهداری :
– برای اطمینان از مناسب بودن وسائل الکتریکی جهت انجام کار مورد نظر ، تمامی آنها باید قبل ازاستفاده بازرسی شوند . -فردی که از وسائل الکتریکی استفاده می کند باید در آغاز هر شیفت تجهیزات و سیمها و مخصوصا کابلهای قابل انعطاف را بصورت ظاهری آزمایش نماید. – هادی ها و تجهیرات الکتریکی فقط باید توسط متخصصین برقکار تعمیر شوند . -حتی الامکان نباید هیچگونه عملیاتی بر روی تجهیزات و سیمهای برقدارانجام شود . -قبل از انجام هرگونه عملیات برروی هادیها و تجهیزاتی که نیازی به برقدار بودن آنها در حین انجام عملیات نیست اقدامات زیر به اجرا گذاشته شود : a) جریان برق قطع گردد .b) احتیاطهای لازم بعمل آید تا از برقراری مجدد جریان برق جلوگیری شود . c) هادی ها و تجهیزات از نظر بدون برق بودن آزمایش شوند . d) تجهیزات و هادی ها را اتصال به زمین کرده و بصورت اتصال کوتاه درآورد . e) برای جلوگیری از برخورد تصادفی ، قسمتهای برقدار مجاور بطور مناسب محافظت شوند . -بعد از اتمام کار برروی هادی ها و تجهیزات ، برقراری مجدد جریان برق فقط باید با دستور فردی ذیصلاح انجام شود . -برقکاران باید مجهز به ابزار مناسب و کافی و وسائل حفاظت فردی نظیر دستکش و زیر پائی لاستیکی شده و ولتاژ مورد نیاز برای کارشان بطور صحیح تامین گردد . -کلیه هادی ها و تجهیزات را باید برقدارفرض نمود مگر آنکه خلاف آن به اثبات برسد . – هرگونه تعمیر بر روی تجهیزات و وسائل برقی بایستی با نظارت و اجرای افراد مجرب برقکار انجام گیرد.
کار در مجاورت تاسیسات الکتریکی :
-قبل از شروع کا ردرمجاورت هادیها یا تاسیسات الکتریکی ، کارفرما باید ولتاژ عبوری را تعیین نماید تا افراد و تجهیزات در فاصله ای ایمن از هادیها یا تاسیسات قرار گرفته و کار کنند . – هیچگونه عملیاتی نباید در محدوده خطرناک هادیها و تاسیسات برقی انجام شود مگر آنکه برق آنها قطع شده باشد . – قبل از شروع کارمسئولین برق باید تائید نمایند که برق هادی ها و تاسیسات قطع شده است . -قبل ازبرقراری مجدد جریان برق سرپرست کارباید مطمئن شود که کلیه کارگران محل کار را ترک نموده اند. -اگر قطع جریان برق در هادیها و تاسیسات مجاور عملیات امکان پذیر نباشد در این صورت باید برای جلوگیری از خطر ، تدابیر لازم اتخاد و به کارگران دستورالعملهای خاص داده شود . -اگر در مجاورت هادیها و تاسیساتی که امکان قطع برق انها وجود ندارد از تجهیزات متحرک استفاده می شود، حرکت این تجهیزات باید طوری کنترل شود که فاصله ایمن از هادیها و تاسیسات حفظ گردد .
مجوز کار :
-در صورت نیاز به عملیات خاک برداری د رمناطقی که قبلا سیم برق درون زمین دفن گردیده ، اخذ مجوز کار (حفاری و خاک برداری) از واحد HSE الزامی می باشد .
-در صورت نیاز به انجام کار بر روی سیستمهای برقدار (امکان قطع برق نباشد ) اخذ مجوز کار از واحد HSE الزامی می باشد.
-جهت انجام عملیات تنش زدائی (POST WELDING HEAT TREATMENT ) با ولتاژ بالا ، اخذ مجوز کار از واحد HSE الزامی می باشد .
علاوه بر حفاظت تاسیسات الکتریکی سایت آموزش تابلو برق فایل هایی نیز برای آشنایی بیشتر در اختیار شما قرار می دهد که می توانید برای تکمیل اطلاعات خود از آن استفاده کنید.
جهت دریافت اطلاعات بیشتر در مورد حفاظت تجهیزات و تابلو برق و سایر موارد اینجا کلیک کنید.
جهت دریافت جزوه فیوزها اینجا کلیک کنید و جهت دریافت حفاظت سرج ارستر اینجا کلیک کنید.